دیوار تاریخی گرگان چند قدم تا جهانی شدن
تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۳۹۲۳۵۴
به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از مهر، دیوار دفاعی گرگان که از آن به عنوان سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز و دیوار سرخ هم یاد کرده‌اند در بین اهالی منطقه به دلیل استفاده از آجرهای سرخ به «مار سرخ» هم مشهور است. طول این دیوار ۲۰۰ کیلومتر بوده و در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده است. از سنوات گذشته ثبت جهان این دیوار توسط متولیان پیگیری شده و هم‌اکنون پرونده ثبت در دست تکمیل است لذا برای اطلاع از آخرین وضعیت ثبت جهانی با «حمید عمرانی رکاوندی»، مدیر پایگاه میراث فرهنگی دیوار بزرگ گرگان گفتگو کردیم که در ذیل خواهد آمد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
دیوار گرگان مربوط به دوره ساسانیان بوده و دستور ساخت آن در سال ۴۲۰ توسط شاه فیروز اول صادر و خسرو انوشیروان آن را در سال ۵۷۰ تکمیل می‌کند. این دیوار با خشت و آجر ساخته شده و کارایی آن دفاعی و حفظ سرزمین ایران بوده است. دیوار ۳۸ قلعه داشته و ارتفاع آن بین ۶ الی ۱۰ متر است. هم‌اکنون قلعه‌های آن، زیر خاک مدفون بوده و در این روند ۱۷۰۰ ساله ساختار معماری آن از بین رفته و به صورت دشت باز است. این دیوار به تدریج در سلسله‌های بعد، کارایی خود را از دست می‌دهد و مردم از آجرهای آن در ساخت و ساز منازل استفاده می‌کنند.
وضعیت فعلی دیوار چگونه است؟هم‌اکنون بنای خاصی از دیوار باقی نمانده، البته نواحی شرقی از گنبدکاووس تا کلاله دیوار نسبتاً سالم بوده هرچند که در نواحی غربی هم آجرهای شکسته را می‌بینیم. بخشی از دیوار در نواحی غربی به سمت ارتفاعات البرز کشیده و دیوار شهر تاریخی تمیشه هم جزو دیوار تاریخی گرگان بوده است. حدود دو کیلومتر از دیوار در بستر خلیج گرگان واقع بوده که با استفاده از سیستم سونار یا جی پی اس شناسایی شده که به دلیل ماهیت آن کاوش در آن سخت است. به طور کلی، مسیرها در دیوار مشخص و تصویربرداری و مستندسازی شده و اطلاعات آن موجود است و اگر بخواهیم مسیر گردشگری تعریف کنیم مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
از چه تاریخی کار به صورت جدی در دیوار آغاز شد؟از سال ۱۳۷۵ دیوار تاریخی گرگان مورد توجه جدی میراث فرهنگی مازندران قرار گرفت و پس از انتزاع گلستان از مازندران این موضوع به صورت جدی‌تر در استان دنبال شد. در سال ۱۳۷۹ این دیوار ثبت ملی شده و اعتبارات داخلی برای مدیریت بهینه این اثر اختصاص داده شده که این روند تاکنون ادامه دارد.
کاوش‌های جدید هم در دیوار تاریخی انجام می‌شود؟در سال ۱۳۹۹ کاوش‌های جدیدی در حوزه باستان شناسی دیوار تاریخی گرگان انجام نشده و هرگونه فعالیت در این بخش نیازمند تحصیل مجوز از وزارتخانه است. در حال حاضر تمام فعالیت‌ها بر روی تکمیل پرونده ثبت جهانی این دیوار متمرکز شده و فرآیندهای میدانی و عملیاتی در حال حاضر متوقف است.
مستندات مورد نیاز از قبیل نقشه‌های هوایی، طرح‌های گردشگری، پیوست‌های فرهنگی در حال احصا و جمع آوری است و تلاش می‌کنیم با تکمیل پرونده دیوار هر چه سریع‌تر مقدمات ثبت جهانی آن را فراهم کنیم و این امر به عنوان اولویت نخست میراث فرهنگی گلستان در دست پیگیری است و در این زمینه چندین جلسه با استاندار و مسئولان ارشد استان برگزار شده است. هفته گذشته با سفر معاون وزیر به گلستان تکمیل عکس‌های هوایی دیوار تاریخی و نقشه‌های مسیریاب مورد تاکید قرار گرفت. در اولویت دوم باید مستندات مورد نیاز برای ثبت در یونسکو گردآوری شده و تمام مستندات و مطالب باید براساس چارچوب‌های ترسیمی یونسکو باشد و سپس به دفتر ثبت یونسکو در تهران تحویل داده شود.
چه زمانی را برای ثبت جهانی پیش بینی می‌کنید؟ایران ۳۰ پرونده در حال بررسی برای ثبت جهانی دارد که دیوار تاریخی گرگان هم جزو آنها است. اگر پرونده دیوار تکمیل شود، به مرحله بالاتر رفته که امیدواریم تا پایان سال تکمیل شده و در دولت بعدی ثبت شود.
پایش تصویری انجام شده است؟قرارداد تصویربرداری هوایی از دیوار تاریخی تنظیم و پس از مساعد شدن شرایط آب و هوایی این بخش از کار اجرایی خواهد شد.
مزیت ثبت جهانی دیوار تاریخی چیست؟با ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان در یونسکو اصالت فرهنگی ایران به جهانیان معرفی می‌شود و پیشینه اثر به زبان‌های مختلف ترجمه و در اختیار گردشگران قرار می‌گیرد. ثبت این اثر، دیوار را به عنوان یکی از مقاصد گردشگری توریست‌های خارجی قرار می‌دهد زیرا به طور معمول گردشگرانی که قصد سفر به یک کشور را دارند با مراجعه به سایت یونسکو متوجه می‌شوند که مهم‌ترین اثر قابل بازدید و ارزشمند در آن کشور کدام مجموعه است. یکی از دلایل استقبال گردشگران از آثار ثبت شده در یونسکو به خاطر این است که خدمات ارائه شده در این اماکن همتراز با استانداردهای بین المللی بوده و گردشگران دغدغه‌های کمتری در خصوص بهره‌مندی از خدمات و زیرساخت‌های مورد نیاز دارند. از دیگر پتانسیل‌های ثبت جهانی دیوار تاریخی تزریق اعتبارات بین المللی برای مرمت و احیا بوده و این اعتبار همه ساله به صورت مستمر تزریق می‌شود. پس از ثبت جهانی امکان بهره‌مندی از تسهیلات صندوق حمایتی یونسکو فراهم شده و از این منظر محدودیتی نخواهیم داشت، همانطور که در فاجعه زلزله بم، یونسکو اعتبارات ارزی کافی برای مرمت ارگ تاریخی اختصاص داد. پس از ثبت جهانی، استفاده از طرح‌های حمایتی یونسکو و نظرات کارشناسان این نهاد تخصصی برای دیوار گرگان مهیا شده و اعتبارات لازم جهت پژوهش، نگهداری و آماده سازی اختصاص می‌یابد تا یک طرح گردشگری پایدار اجرایی شود.
سال ۹۸ مبلغ دو میلیارد تومان اعتبار برای این پروژه تخصیص یافته و سال ۹۹ هم پنج میلیارد تومان مصوب شده که در صورت تخصیص به موقع، پرونده ثبت جهانی را گام به گام جلو برده و مقدمات آن را فراهم می‌کنیم.
چه معارضاتی دیوار را تهدید می‌کند؟در حاشیه دیوار تاریخی گرگان شهرها و روستاها و اراضی زراعی مختلفی واقع شده که به عنوان تهدیدی برای این اثر تاریخی محسوب می‌شود. برای قطعی شدن ثبت دیوار در یونسکو باید برنامه‌های کوتاه و بلند مدتی برای رفع این معارضات پیش‌بینی شود. برای ثبت جهانی، باید معارضات شناسایی شده، با همکاری دستگاه‌های متولی مانند جهاد کشاورزی، بنیاد مسکن و دهیاری‌ها طی یک فرصت زمانی ۱۰ الی ۱۵ ساله برطرف شود. اجرای این عملیات و پاکسازی به عنوان یکی از تعهدات ایران در قبال ثبت جهانی دیوار تاریخی محسوب می‌شود که البته با توجه به گستردگی دیوار گرگان، یونسکو فرصت زمانی مناسبی در اختیار ایران قرار خواهد داد. همچنین باید از اجرای هرگونه طرح‌های خودسرانه و گسترش معارضات در حریم و پیرامون این اثر ارزشمند جلوگیری کرد، به نحوی که پس از ثبت جهانی دیوار دیگر نباید شاهد اقدامات عمرانی و یا زراعی در حریم این اثر تاریخی باشیم. به عنوان مثال باید از گسترش ناهمگون بافت‌های مسکونی روستایی و یا اندک شهرهای واقع در مسیر این دیوار مانند شهر فراغی و انبارالوم پرهیز کرد.
مراقبت از دیوار چگونه انجام می‌شود؟دیوار تاریخی از حوزه استحفاظی هفت شهر استان عبور کرده و با توجه به استقرار اداره میراث فرهنگی در این شهرها عملاً حداقل هفت نیروی حفاظتی برای پاسداشت از این اثر تاریخی وجود دارد و هر شهرستان موظف است براساس دستورالعمل پایگاه، امر پایش و مراقبت از این اثر را به اجرا برساند.
چه مستنداتی از این اثر گردآوری شده است؟دستاوردهای ناشی از کاوش در دیوار تاریخی گرگان، در قالب مجموعه گزارشاتی در یک کتاب به چاپ رسیده است و در حال حاضر هم براساس برنامه‌ریزی‌ها، جلد دوم آماده چاپ است. در جلد دوم دستاوردها به صورت گسترده‌تر و تخصصی‌تر ارائه شده که به عنوان مثال ساختار معماری قلعه‌ها، باروها، ویژگی‌های دیوار، کانال‌های آب رسان و ویژگی‌های دیگر در این جلد ارائه خواهد شد. هر یک از این کتاب‌ها حدود ۸۰۰ صفحه بوده که اطلاعات مندرج در آن برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان قابل استفاده خواهد بود. البته در دهه ۵۰ یکی از محققان به نام «محمد یوسف کیانی» پژوهش‌هایی در دیوار انجام داده که در یک کتاب به چاپ رسیده است. بعد از فوت کیانی، آقای جبرئیل نوکنده به عنوان سرپرست این مطالعات در استان انتخاب شد و هم اکنون مدیر باستان شناسی دشت گرگان و پروفسور سوئر از دانشگاه ادینبرو اسکاتلند که در حوزه دیوار چین و مغول سابقه دارد با تیم مطالعاتی ما همکاری می‌کند.
کد خبر 574053 برچسب‌ها استان گلستان تاریخ - بافت تاریخیمنبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: استان گلستان تاریخ بافت تاریخی ثبت جهانی دیوار تاریخی دیوار تاریخی گرگان برای ثبت جهانی میراث فرهنگی هم اکنون
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۹۲۳۵۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
قدمت «دروازه نفته» ممکن است به پیش از اسلام برسد
ایسنا/خراسان رضوی یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: «دروازه نفته» در کلات نادر راه ورود به ایران از آسیای مرکزی است و با مطالعه معماری و پراکندگی قطعات سفال در این فضا می‌توان گفت که قدمت آن ممکن است به دوران قبل از اسلام برسد.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دژ کلات عارضه‌ای طبیعی و بیضی شکل در منتهی‌الیه شمال شرق خراسان و بر میانه رشته کوه هزار مسجد واقع است. این عارضه همواره به منزله یک دروازه ورودی به درون ایران و بسیار با اهمیت بوده است. در دو سوی دژ کلات دو دروازه اصلی به نام‌های دروازه ارغون شاه و دروازه یا دربند نفته واقع است.
وی با بیان اینکه «دربند نفته» در سمت شمال شرقی کلات نادر قرار دارد، افزود: از این دروازه ورود به نواحی جنوبی کشور ترکمنستان امکان پذیر است. در دوران درازی از تاریخ، اقوام متمدن ایران و آسیای میانه از این طریق با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند و ورود اقوام مهاجم آسیای مرکزی به قلمرو ایران نیز به داخل ایران از همان طریق صورت می‌گرفته است. نقل قول وجود دارد که تیمور لنگ در ۱۷ مرحله از دروازه نفته قصد ورود به ایران را داشته که موفق نشده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی عنوان کرد: با توجه به موقعیت حساس و سوق الجیشی دژ کلات، طبیعی به نظر می‌رسد که در دروازه‌های ورودی کلات تاسیسات لازم به خصوص سازه‌های دفاعی از گذشته‌های دور احداث شده باشد. یکی از آن تاسیسات، سازه معماری جالبی است که بعد از دروازه بر بدنه شمال غرب و مشرف بر راه ارتباطی کلات به ترکمنستان ساخته شده است. آن سازه معماری سنگی که به «تخت دختر» شهرت یافته، بنایی است که به لحاظ ساختار گویا جهت اقامت و پاسداری گروهی قراول یا دیده‌بان و مدافع ساخته شده است.
وی ادامه داد: آن فضا به باور اهالی منطقه، سنگری است که سربازان نادرشاه افشار برای حفاظت از دروازه نفته در آن مستقر می‌شدند، اگر چه این گزاره نمی‌تواند به دور از حقیقت باشد اما در ساختار معماری اولیه آن آثار و شواهدی موجود است که بیانگر احداث آن در زمانی پیش‌تر از دوران نادرشاه است، زیرا گذشته از پراکندگی قطعات سفال در محل متعلق به دوران تاریخی، فرم دیوارها و تیرکش‌های آن شباهت نزدیک به قلعه‌های شناسایی شده مربوط به دوران قبل از اسلام در منطقه دارد.
لباف خانیکی تصریح کرد: روزنه‌های مثلث شکل تعبیه شده بر دیوار جنوبی تخت دختر از نوع روزنه‌های مشابه بر دیوار «ارگ آق‌تپه» مربوط به دوران ساسانی در ترکمنستان است. آنچه از دور نمای تخت دختر به نظر می‌رسد، دیوار مرتفع سنگی با روزنه‌هایی بر بدنه آن است که مانند سدی در راستای شمال غرب و جنوب شرق حد فاصل دو برجستگی در دامنه کوه ساخته شده است.
وی اضافه کرد: بررسی آن سازه از نزدیک جزئیات بیشتری را آشکار می‌سازد. دیوار سد مانندی که از دور مشاهده می‌شود، توسط ۲ برج با نقشه راست گوشه و تقریبا مستطیل مانند برج‌های اشکانی شهر نیسا و برج‌های ساسانی کهن دژ نیشابور، در میان گرفته شده است. دیوار میانی از کف موجود تا بالاترین نقطه بیش از ۸ متر ارتفاع و دو ردیف تیرکش دارد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: در دیوارچینی آن سازه بر خلاف برج‌های دیگر کلات دقت زیادی صرف شده، سنگ‌ها قواره شده و در بلوک‌های مکعب مستطیل و منظم چیده شده‌اند. در برخی نقاط نمای بیرونی بقایای اندود گچ برجای مانده است. در امتداد شمال شرقی برج شرقی دیوار سنگی منظم دیگری کشیده شده که در نهایت با یک گوشه قائمه به شمال غرب برگشته و این فرضیه را تقویت می‌کند که در شمال تخت دختر مانند برج مشرف بر دروازه ارغون شاه حیاط نسبتا وسیعی وجود داشته است.
وی با اشاره به اینکه آن سازه معماری در مسیر سیلاب و عمق یک دره قرار گرفته و انباشت رسوبات هویت آن را با ابهام مواجه کرده است، خاطرنشان کرد: در چاله‌ای که حفاران غیرمجاز در پشت دیوار حفر کرده‌اند نشانه‌هایی آشکار شده که ۳ طبقه بودن سازه را حکایت می‌کند و اندود گچ بر رویه داخلی دیوارها هم حاکی از اقامت و استقرار مدافعین در آن است.
لباف خانیکی گفت: آنچه اکنون قابل تشخیص است، عرصه آن سازه معماری با وسعت حدود ۱۶۰۰ متر مربع است. در گوشه جنوب غربی میان سرای تخت دختر اتاقی مربع در ابعاد ۵.۵ متر قابل تشخیص است. با توجه به نزدیکی آق‌تپه و نسا به کلات می‌توان فرض کرد که تخت دختر در دوره ساسانیان، با تاثیرپذیری از ارگ آق تپه یا حصار شهر نسا با برج‌های گوشه‌دار ساخته شده است.
وی افزود: در دروازه نفته تاسیسات دفاعی دیگری نیز ساخته شده که برج‌های دیده‌بانی نیمه خرابه بر دو سوی تنگه از آن جمله است. آن برج‌ها هم به لحاظ معماری بیشتر شباهت به برج‌های الحاقی تخت دختر دارند تا برج‌های دروازه ارغون شاه و ممکن است قدمت آنها نیز به پیش از اسلام برسد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اظهار کرد: در عمق تنگه نفته بقایای اندک دروازه آجری پل مانندی با پنج چشمه مانند دروازه ارغون شاه که از گزند سیل مصون مانده نیز قابل تشخیص است. «دروازه نفته» در ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ به شماره ۶۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام
هوادار خاطی سپاهان ۱۰ سال محروم شد